Historia

Wieś Sątopy jest dużą wsią o zwartej zabudowie. Nazwa wsi  łączy się z krajobrazem tego miejsca i prawdopodobnie wywodzi się od pobliskich grzęzawisk, które nazwano sątopią. Nazwa miejscowości może również pochodzić od staropolskiego wyrazu sątop inaczej miejsce spływu wody. Wieś bowiem rozciąga się wzdłuż naturalnego cieku wodnego.

Pierwsze wzmianki o wsi znajdują się w rejestrze poboru podatków z roku 1508 (Sathop).  Pierwotnie wchodziła w skład dóbr lwóweckich, a w XVIII w. należała do Szołdrskich z Wytomyśla. Sątopy powstały w wyniku średniowiecznej kolonizacji na obrzeżach istniejących na tych terenach puszczy. W tamtych czasach wsie zakładano na wykarczowanych i często wypalanych lasach. W przeciwieństwie do innych wsi z tego terenu, w Sątopach nie zachowała się ciągłość gospodarki i została ona wtórnie zasiedlona na prawie holenderskim. Sątopy początkowo zamieszkiwane były przez ludność katolicką pochodzenia polskiego, jednak najprawdopodobniej między latami 1728-1736 uległa wyludnieniu. Ponowne zasiedlenie wsi dokonane zostało przez Mariannę Szołdrską, właścicielkę dóbr wytomyskich. Nowi osadnicy byli pochodzenia niemieckiego i wyznania ewangelickiego. Napływ ludności niemieckiej był wielki. Przybysze osiedlali się w wiosce Sątopy na specjalnie dogodnych warunkach, pozwalających im bogacić się i budować piękną wieś. W wiosce mieszkało zaledwie kilka rodzin polskich.

Wbrew panującym wówczas zasadom przybysze zachowali układ urbanistyczny i krajobrazowy charakterystyczny dla wsi lokowanych w średniowieczu. W dużej mierze zachowana została również istniejąca sieć dróg oraz sposób ustawienia budynków mieszkalnych szczytem do drogi. Wśród starej zabudowy wsi zachowały się liczne stare budynki z II połowy XIX wieku – najstarszy pochodzi z 1808r . Wiele budynków wpisanych jest do rejestru zabytków. Wieś posiada kształt wrzecionowy, zwany także owalnicą – dwie główne drogi tworzą swoiste wrzeciono, czyli pierwotny plac wspólny. Na placu tym, jak to jest typowe dla zabudowy wrzecionowatej znajduje się dziś staw, który kiedyś pełnił funkcję poidła dla zwierząt i zapasu wody do celów gaśniczych. Gospodarstwa w centralnej części wsi rozłożone są  wzdłuż obecnych ulic Szkolnej i Kościelnej. Kiedyś cała wieś otoczona była płotami, postawionymi od zewnętrznej strony gospodarstw, poza stojącymi obecnie stodołami. Na końcach wrzeciona montowano bramy, które zamykano by chronić w nocy przed dzikimi zwierzętami. Za zewnętrznym płotem okalającym wieś przebiegała droga, która w wiosce Sątopy jest szczególnie regularna i wyróżnia wioskę spośród innych wsi owalnicowych. Rozłogi pól wsi Sątopy ograniczone są lasami i do dzisiaj oddają jej charakter.

W centrum wsi na dużym placu w 1905r. zbudowano kościół ewangelicki (dziś katolicki p.w. św. Andrzeja Boboli), budynek pastorówki oraz szkołę parafialną. Uroczystość poświęcenia kościoła katolickiego odbyła się 25 sierpnia 1946r. Świątynia jest budynkiem zabytkowym. Od południa ma wieżę wtopioną w bryłę kościoła, a wewnątrz typowe dla świątyń ewangelickich drewniane balkony.

Wieś posiadała dwie karczmy, które znajdowały się na krańcach wrzeciona, jak również kuźnię /która funkcjonowała jeszcze w latach 80/. Większość gospodarstw, a zwłaszcza te bogatsze posiadały wolnostojące piece chlebowe, które lokowano w sadzie pomiędzy stodołą a zapłociem. Infrastrukturę techniczną tworzyły również wiatraki /było ich 6/ i stały na polach przy drodze prowadzącej do Bukowca. W czasie okupacji hitlerowskiej  mieszkańcy Sątopów wybudowali strzelnicę, której pozostałości  w postaci muru i płytkiego rowu znajdują się za obecnym cmentarzem. Całość budownictwa posiada cechy typowe do architektury olęderskiej wsi rozproszonych z równiny nowotomyskiej.  Dodać należy, iż według źródeł historycznych wiele wsi z naszego terenu miało swoje herby. W publikacji  prof. Mariana Gumowskiego „Herby i pieczęcie wsi wielkopolskich” znalazł się między innymi opis herbu i pieczęci wsi Sątopy. Tak w roczniku XIII z 1937r. Marian Gumowski opisuje herb Sątop. „Sątopy wieś pow. Nowotomyskiego. Herbem jej było słońce promieniste, wieńcem lauru otoczone. Takie godło widzimy na pieczęci wielkości 33mm, która nosi napis DAS GERSICHTS S.IN ST 1740 (SIEGEL In Sontop). Pieczęć pochodzi zatem z 1740 roku, a znaleziono ją wyciśniętą na dokumencie z 1740 roku w Archiwum Państwowym w Poznaniu.”

Przed wojną w Sątopach mieszkały trzy rodziny polskie. Wraz z końcem wojny ludność niemiecka opuszczała wioskę i została ona systematycznie zamieszkiwana przez Polaków pochodzących z różnych stron Polski.

Niemal natychmiast po opuszczeniu ziemi nowotomyskiej przez wojska niemieckie zaczęto organizować polskie szkolnictwo. Potrzebą chwili było też zorganizowanie polskiej szkoły w Sątopach. Było to wyzwanie dla mieszkającego w tej wsi od 1942r. nauczyciela Leonarda Śliwińskiego. Przy wsparciu żony i zaangażowaniu mieszkańców wsi już 26 stycznia 1945r,. otwarto szkołę polską w Sątopach. Pismem Inspektora Szkolnego w Nowym Tomyślu z ważnością od dnia 1 maja 1945r. powierzono obowiązki kierownika Publicznej Szkoły Powszechnej w Sątopach Leonardowi Śliwińskiemu.

Pierwszym polskim sołtysem wsi Sątopy był Pan Klemens Pięta.

Obecnie wieś liczy  629 mieszkańców.

SĄTOPY INFORMACJA